Rouwcultuur

Vrouwen dragen de kist, ca. 1940. Afbeelding uit de tentoonstelling in Echt.

Onlangs werd Tante lid van de Nederlandse Vereniging voor Kostuum, Kant, Mode en Streekdracht. Zij bezocht afgelopen zaterdag een informatieve verenigingsdag in het Limburgse Echt, met als thema Rouw. Tante viel met haar neus in de boter, want dit vindt zij al jaren een boeiend onderwerp. Diverse sprekers vertelden over rouwcultuur, -dracht, -sieraden en religie. Bovendien werd een bezoek gebracht aan de tentoonstelling over katholieke rouwcultuur In Paradisum in het Museum van de Vrouw (zie boven).

Deze tentoonstelling is absoluut een aanrader; de collectie is zeer uitgebreid, mooi tentoongesteld en goed gedocumenteerd. Naast veel oude bidprentjes, rouwbrieven, een rouwkapel, een huiskamer van een sterfhuis en veel sieraden hangen er ook foto's van opgebaarde overledenen. Tante was vooral onder de indruk van de verzameling rouwkleding. Van 1880 t/m 1960 heeft men van elk decennium verschillende complete ensembles, met schoenen en accessoires. Tante vindt die kleding prachtig en zeer stijlvol. Ze zou het zonder bezwaar dragen. Maar zichtbaar in de rouw zijn is natuurlijk vooral praktisch: men ziet meteen dat een dierbare is overleden en houdt rekening met je. Bovendien gaven een rouwperiode en alle bijbehorende rituelen de familie rust en de tijd om te wennen aan het leven zonder hun dierbare en stil te staan bij het verlies. Dat lijkt Tante geen kwalijke zaak.

Enkele interessante aspecten van de rouwcultuur in de 19de eeuw:


Toen haar echtgenoot Koning Albert in 1861 stierf, was Koningin Victoria (1819-1901) zó bedroefd, dat ze de rest van haar leven in de rouw bleef. De hofrouw werd na enige tijd wel opgeheven, omdat dat slecht voor de moraal aan het hof zou zijn. De treurende Victoria en haar rouwkleding maakten dat openlijk rouwen in de tweede helft van de 19de eeuw 'in de mode' kwam. Zij was als machtigste vrouw van Europa immers een rolmodel.
In het modemuseum in Bath bewonderde Tante een jurk van de oude Queen Victoria. De jurk is bijna net zo hoog als zij breed is: Hare Majesteit was ongeveer 1.50 m. lang.



Haarwerk: sieraden van mensenhaar waren in de 19de eeuw erg in de mode. Een dame knutselde bijvoorbeeld een mooie horlogeketting van heur haar voor haar geliefde. Maar ook als aandenken maakte men haarwerk van het haar van een dierbare overledene.



Een ander populair aandenken is natuurlijk een klein portretje. Eerst waren dat geschildertje portretjes, later fotootjes.
In de zware rouw droeg men overigens niets glimmends of glanzends. Ebbenhouten of benen sieraden waren geschikt. Gitten konden dus pas gedragen worden in de halve rouw.



Regentes Emma en Koningin Wilhelmina in de rouw na de dood van Willem III (1890).
De kleding diende in de zware rouw zwart en dof te zijn en zoveel mogelijk delen van het lichaam te bedekken (Emma draagt hier dan ook een rouwsluier). In de halve rouw mochten glanzende accenten toegevoegd worden en in de lichte rouw werd ook wel grijs of lila gedragen of bijvoorbeeld zwarte streeppatronen.



Wanneer iemand overleed hadden de nabestaanden een paar dagen de tijd om hun garderobe op orde te brengen. De bovenstaande advertenties laten zien dat er warenhuizen waren die zich specialiseerden in rouwkleding (jurken, hoeden, handschoenen, tasjes, waaiers, etc), die men snel kon leveren bij onverwacht overlijden.



De falie, een wijde zwarte cape die op het platteland bij begrafenissen werd gedragen. Lopend achter de kist sloegen de vrouwen de mantel helemaal om zich, ook hun gezicht bedekkend. Het verhaal gaat dat dit gedaan werd om zich af te sluiten voor de ziel van de overledene, die niet in een ander lichaam naar binnen mocht glippen. De achterblijvers moesten zich afsluiten om de ziel duidelijk te maken dat deze naar de hemel moest gaan en niet rond moest blijven spoken. Ook het houden van een witte zakdoek voor de mond komt voort uit dit bijgeloof.